بسم الله الرحمن الرحیم

 هر آن که را دشمنى تهدید مى‏کند، براى در امان ماندن از تهدیدها و دفع حمله‏هاى دشمن، امور زیر لازم است:

 1- آگاهى به وجود دشمن.

 2- آگاهى به نحوه و ابزارى که دشمن به وسیله آن حمله مى‏کند.

 3- آشنایى با نحوه و ابزارى که به وسیله آن حمله‏هاى دشمن دفع مى‏شود.

4- اعتناء و اهمّیّت دادن به دانسته‏ها و به اجرا در آوردن آنها در خارج.

اگر یکى از چهار شرط بالا فراهم نبود، انتظار پیروزى دشمن بسیار بالا بوده و شخص تهدید شده فرصت دفاع از خود را نخواهد یافت و اگر هم فرصتى پیدا کرد و از خود دفاع نمود، کار ساز نبوده و شکست خواهد خورد.

براى ما انسانها علاوه بر دشمنانى از نوع بشر، دشمنى سرسخت از میان جن وجود دارد که دشمنى او از آغاز آفرینش آدم‏علیه السلام تا آن هنگام که توانى در کالبد دارد ادامه خواهد یافت.

این دشمن، که شیطان نام دارد پس از نافرمانى از دستور الهى در مورد سجده آدم، از درگاه خدا رانده گشت و از سوى خداى سبحان به عنوان پاداش سالها عبادتش، فرصت یافت تا «یوم معلوم» در این دنیا بماند.

سؤال: حال که انسان دشمنى سرسخت به نام شیطان دارد که در گمراه کردن و به تباهى کشیدن او تمام شیوه‏هاى ممکن را به کار مى‏گیرد، این سؤال مطرح مى‏شود که آیا امورى که در دفاع از خود لازم است براى انسان فراهم هست یا نه؟

جواب: خداوند تبارک و تعالى براى ما آنچه که در تحقّق امرهاى اوّل، دوّم و سوّم دخالت دارد به زبان قرآن و معصومین‏علیهم السلام بیان فرموده، یعنى اوّلا؛ ما را به وجود شیطان آگاهى داد، دوماً؛ به ما ابزار و شیوه‏هاى هجومش را شناساند، و سوماً؛ ابزار و راه‏هاى دفاع در برابر شیطان را معرفى فرمود. بر انسان است که در دفاع از خود با مراجعه به قرآن و گفتار معصومین‏علیهم السلام از وجود شیطان و ابزار و شیوه‏هاى حمله او و چگونگى دفاع از خود را بیاموزد و با به کارگیرى آن از خود دفاع نماید.

در ادامه به ذکر آیاتى که در رابطه با سه مطلب بالا وارد شده است مى‏پردازیم.

1- آگاهى دادن به وجود دشمن

خداوند متعال در چندین آیه از قرآن کریم، شیطان را به عنوان دشمن انسانها معرفى مى‏کند، ایشان در این رابطه مى‏فرماید:

الف) «وَ قُلْ لِعِبادی یَقُولُوا الَّتی هِىَ اَحْسَنُ اِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ اِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوّاً مُبیناً؛ به بندگانم بگو: «سخنى بگویند که بهترین باشد! چرا که (شیطان به وسیله سخنان ناموزون)، میان آنها فتنه و فساد مى‏کند؛ همیشه شیطان دشمن آشکارى براى انسان بوده است»!(اسراء / 53).

ب) «اِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوّاً اِنَّما یَدْعُوا حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ اَصْحابِ السَّعیرِ؛ البتّه شیطان دشمن شماست، پس او را دشمن بدانید؛ او فقط حزبش را به این دعوت مى‏کند که اهل آتش سوزان (جهنّم) باشند»!(فاطر / 6).

2- آگاهى دادن به سلاح شیطان

وقتى به قرآن، کتاب هدایت بشر و سخنان مفسّران و مبیّنان قرآن، یعنى اهل بیت‏علیهم السلام نظر افکنیم، مى‏یابیم که؛ وعده به فقر، زینت اعمال، آرزو و امورى دیگر به عنوان سلاح و ابزار فریب شیطان معرفى شده‏اند، که در این راستا به ذکر چند آیه از قرآن کریم تبرّک مى‏جوییم.

 

الف) وعده به فقر: خداوند سبحان از فقر به عنوان ابزار فریب شیطان یاد مى‏کند، آنجا که فرموده:

«الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ؛ شیطان، شما را (به هنگام انفاق،) وعده فقر و تهیدستى مى‏دهد؛ و به فحشا (و زشتیها) امر مى‏کند؛ ولى خداوند وعده آمرزش و فزونى به شما مى‏دهد؛ و خداوند، قدرتش وسیع، و (به هر چیز) داناست. (به همین دلیل، به وعده‏هاى خود، وفا مى‏کند)».(بقره، آیه 268).

توضیح آیه: در این آیه میان وعده خداى واسع و علیم، و وعده شیطان مقابله افتاده، تا انفاق‏گران در دو وعده نظر کنند، و از آن دو، آنچه را صالح‏تر و نافع‏تر تشخیص دادند برگزینند.

 از آنجایى که منشأ خود دارى مردم از انفاق مال طیّب، ترس از فقر است و این ترس خطاست، لذا خداوند با جمله: «الشیطان یعدکم الفقر»، به خطا بودن آن آگاهى داد و چون ممکن بود کسى توهّم کند که ترس نامبرده ترسى بجا است، هر چند از ناحیه شیطان باشد، لذا براى دفع این توهّم بعد از جمله: «الشیطان یعدکم الفقر» دو جمله را اضافه کرد، اوّل اینکه فرمود: «و یامرکم بالفحشاء»، یعنى هرگز از شیطان توقّع نداشته باشید که شما را به عملى درست بخواند، چرا که او جز به فحشا نمى‏خواند، پس خوددارى از انفاق مال طیّب به انگیزه ترس از فقر هرگز عملى بجا نیست، زیرا این خود دارى در نفسهاى شما ملکه امساک و بخل را رسوخ مى‏دهد، و به تدریج شما را بخیل مى‏سازد، در نتیجه کارتان به جایى مى‏رسد که اوامر و فرامین الهى مربوط به واجبات مالى را به آسانى رد کنید، و این کفر به خداى عظیم است، و هم باعث مى‏شود که مستمندان را در مهلکه فقر و بى چیزى بیفکنید، و از این راه اشخاصى تلف و آبروهایى هتک گردد، و بازار جنایت و فحشا رواج یابد.

جمله دوّم که خداوند اضافه فرمود همان است که فرمود: «و الله یعدکم مغفرة منه و فضلا و الله واسع علیم»، با اضافه نمودن این جمله خداى تعالى خواست این نکته را بیان نماید که در این مورد (انفاق) حقّى است و باطلى، و شقّ سوّم ندارد، اما حقّ همان طریق مستقیم است که از ناحیه خداى سبحان است، و باطل از ناحیه شیطان است.[1]

روایت: در تفسیر عیاشى ذیل آیه مورد بحث، روایتى به این مضمون آمده که، شخصى به نام هارون بن خارجه به محضر مبارک امام صادق‏علیه السلام عرض مى‏کند: گاهى خوشحالى‏اى یا غمى در خود احساس مى‏کنم، امّا علّتش را در خود، و در مال و دوستم نمى‏یابم.

امام صادق‏علیه السلام فرمود: بله درست است.[2] شیطان به قلب انسان نزدیک مى‏شود و مى‏گوید: اگر براى تو در نزد خداوند خیرى بود دشمنت را بالا سر تو قرار نمى‏داد و تو را محتاج او نمى‏گردانید، آیا انتظارى همانند انتظار گذشتگان دارى؟ این مطلب باعث مى‏شود که در خود غم و اندوه احساس کنى.

امام‏علیه السلام در ادامه مى فرماید: فرشته به قلب نزدیک مى‏شود و مى‏گوید: اگر مى‏بینى که خداوند دشمنت را بالا سر تو قرار داده و تو را محتاجش گردانیده بدان که ایّام و روزهاى کمى است که به زودى سپرى خواهد شد، آنگاه مغفرت و فضل الهى نصیبت خواهد گشت. این امر باعث مى‏شود که در خود خوشحالى را دریابى. سپس امام صادق‏علیه السلام فرمودند: این همان است که خداى تبارک و تعالى در قرآن کریم فرموده است: «الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ...».[3]

ب) وعده و امیدوارى دادن: خداى تبارک و تعالى درباره کسانى که بجاى خداوند، شیطان را ولىّ خود مى‏گیرند، فرموده: «وَ مَنْ یَتَّخِذِ الشَّیْطانَ وَلِیّاً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبیناً؛و هر کس، شیطان را به جاى خدا ولىِّ خود برگزیند، زیانِ آشکارى کرده است».(نساء، آیه 119). سپس در آیه 120 به یکى از ابزارهاى شیطان در انحراف انسانها اشاره مى‏کند و مى‏فرماید:

«یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ اِلاَّ غُرُوراً؛ شیطان (براى گمراه کردن انسان) وعده بسیار دهد و (مردم را به اوهام و خیالاتى) آرزومند و امیدوار کند ولى وعده و نوید شیطان چیزى بجز غرور و فریب خلق نیست».

روایت: در امالى صدوق به سند خود از امام صادق‏علیه السلام روایت کرده که فرمود:

وقتى آیه «وَ الَّذینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ...» (آل عمران/ 135 و 136)، نازل شد ابلیس در مکّه، بالاى کوهى به نام «ثور» رفت و با آوازى بلند عفریت‏هاى خود را صدا زد، همه نزدش جمع شده و پرسیدند: اى آقاى ما! چه شده که ما را نزد خود خوانده‏اى؟ او گفت: این آیه نازل شده، کدامیک از شما اثر آن را مى‏تواند خنثى سازد؟ عفریتى از شیطانها برخاست و گفت: من به این طریق و آن طریق آن را خنثى مى‏کنم. شیطان گفت: نه، این کار از تو بر نمى‏آید. عفریتى دیگر برخاست و مثل همان سخن را گفت، و مثل آن پاسخ را شنید.

وسواس خنّاس گفت: این کار را به من واگذار، پرسید از چه راهى آن را خنثى خواهى کرد؟ گفت: به آنان وعده مى‏دهم، آرزومندشان مى‏کنم تا مرتکب خطا و گناه شوند، وقتى در گناه واقع شدند، استغفار را از یادشان مى‏برم. شیطان گفت: آرى تو به درد این کار مى‏خورى، پس او را تا روز قیامت بر این کار گمارد.[4]

* باقر رجبی نژاد *بقیه دارد/.